Nog nooit kregen we zoveel vragen over nieuwe businessmodellen, financieringsstromen diversifiëren en fondsenwerving. Ook was de vraag naar change management nog nooit zo groot.
In veel organisaties waar wij binnenkwamen, lag immers dezelfde vraag op tafel: “Hoe bouwen we nu verder?” Onder die vraag, zat ook nog iets anders. Iets dat niet vaak werd uitgesproken, maar wel degelijk voelbaar was: wat doen we met het verlies dat achterblijft?
Rouw als onzichtbare realiteit in organisaties
We zoeken vlot naar nieuwe strategieën, businessmodellen, nieuwe financieringsstromen. We schuiven met organogrammen en rollen, we hertekenen teams en processen, we zetten alles op alles om vooruit te gaan. Én dat is nodig.
Maar intussen is er ook dit:
- Een onzekerheid in “kunnen we de missie nog waarmaken?”
- De impact op de doelgroep
- Een lege stoel
- Een stilte in de gang
- Een ritme dat niet meer klopt
Verlies in organisaties is nooit alleen maar “praktisch”. Het raakt aan het hart van werken in de non- en social-profit: aan zingeving, aan engagement, aan het stille geloof dat ons werk ertoe doet. Veel mensen geven méér dan hun uren; ze schenken een stukje van zichzelf. Wanneer dat weefsel scheurt, is het normaal dat het pijn doet. Maar omdat rouw zich niet handig laat vangen in vergaderingen of actiepunten, gaat ze vaak ondergronds. En wat ondergronds gaat, blijft spreken, soms zelfs luider dan woorden.
We rouwen.
En net hier merken wij bij S&L hoeveel rust en helderheid ontstaat wanneer teams begeleid worden in dat uitspreken. Soms is één zorgvuldig gefaciliteerd gesprek voldoende om ademruimte terug te brengen. Dat is iets wat je als organisatie niet altijd alleen hoeft te dragen.
“Teams struikelen niet over wat uitgesproken wordt, maar over wat blijft liggen in stilte.”
Wat niet wordt uitgesproken, blijft in het systeem hangen
Teams en organisaties struikelen niet over wat uitgesproken wordt, maar over wat in stilte blijft liggen. We zien het telkens opnieuw: er wordt hard gewerkt, mensen tonen veerkracht, ze reorganiseren, herpakken, herverdelen taken… En toch hangt er iets in de lucht wat je niet helemaal kan grijpen. Een vlakheid, een vermoeidheid. Een zekere overlevingsmodus.
Dat is rouw die nog geen plek heeft gekregen.
Rouw die we niet benoemen, verdwijnt niet. Ze verandert alleen van vorm: in spanning, in terugtrekken, in cynisme, in het gevoel dat “het niet meer hetzelfde is”, zonder dat iemand precies de juiste woorden vindt voor wat er nu écht aan de hand is.
Over het algemeen zijn organisaties best goed in “reorganiseren”. Alleen: rouw laat zich niet vangen in vergaderingen, actiepunten of tijdslijnen. Zo ontstaat er een kunstmatige harmonie waarin niemand precies zegt wat hij voelt, omdat niemand dat eerste ongemakkelijke woord wil uitspreken.
Het ritme van rouw: pendelen tussen verlies en herstel
Rouw kent geen lineair stappenplan. Mensen bewegen individueel heen en weer, soms in cirkels, soms in spiralen: tussen het verlies voelen en toch proberen verder te gaan. Soms lijkt het op vooruitgang, om de volgende dag weer terug te vallen in het gemis.
Teams doen net hetzelfde:
- In de verliesbeweging erkennen we wat weg is, zijn we boos, benoemen we barsten, delen we verdriet, zoeken we samen naar betekenis…
- In de herstelbeweging zoeken we naar nieuwe houvast en wat ons hoop en toekomst geeft. We zoeken structuur, stabiliteit, een ritme dat past bij de nieuwe realiteit. We onderzoeken wat nog kan.
Beide ritmes zijn juist. Te lang stilstaan verlamt. Te snel vooruitkomen breekt iets af wat nog niet klaar is en ondermijnt. Een slingerbeweging ertussen is gezond.
In begeleidingen is dit vaak wat we doen: ruimte maken voor beide bewegingen, zodat het team niet uiteenvalt in “zij die willen doorgaan” en “zij die nog niet kunnen”, maar samen kan pendelen zonder schuld of verwijt.
“Een organisatie hervorm je met plannen, maar een verlies overstijg je pas wanneer je het ritueel erkent.”
Leiderschap dat durft vertragen
In organisaties in onze sector voelen we vaak bij leiders de reflex om te structureren, te sturen, te zorgen dat het systeem blijft draaien. En dat is begrijpelijk. De reflex en het instinct is helpen. De druk, de schaarste, de verantwoordelijkheid. Zeker wanneer teams verzwakt zijn of onder druk staan, … Het duwt allemaal naar tempo.
Maar rouw volgt geen tempo en laat zich niet op commando oplossen. Rouw vraagt om aanwezigheid.
Leiderschap in tijden van verlies gaat minder over eerst weten en meer over eerst luisteren. Minder over richting en meer over ruimte. Het is durven zeggen: “ik weet het even niet”. Het is toelaten dat de stilte ook een vorm van beweging is. Dat soort leiderschap vraagt moed. Moed om het systeem te vertragen, terwijl alles eromheen versnelt.
Voor veel leiders is het een opluchting wanneer ze merken dat ze dat niet alleen hoeven te dragen. In trajecten staan we vaak naast hen als klankbord en mededrager, zodat zij óók een plek hebben om hun eigen twijfel, vermoeidheid en zorg neer te leggen.
Verlies verandert de ordening (en dus de identiteit van een team)
Als collega’s wegvallen, verschuift er meer dan werk. Informele rollen, vertrouwensbanden, ritmes, routines: het hele systeem zoekt een nieuw evenwicht.
- Wat vroeger vanzelfsprekend was, wordt weer een vraag.
- Wie neemt welke plek in?
- Wat is er nodig om opnieuw samen te bewegen?
- Welke competenties en energieën zijn we kwijt?
- En welke mogelijkheden zijn daardoor paradoxaal ook ontstaan?
Wanneer die ordening niet expliciet benoemd wordt, creëert dat wrijving. Als we ze durven zichtbaar maken, ontstaat er lucht. En richting.
In onze begeleidingen brengen we die verschuivingen vaak letterlijk in beeld: wie staat waar, wie draagt wat, waar is leegte, waar is overbelasting? Dat geeft taal en overzicht, en maakt het voor teams veel makkelijker om samen nieuwe afspraken en een nieuwe ordening te vinden.
Rituelen zijn géén luxe
In organisaties zijn rituelen soms een ongemakkelijk onderwerp. “Doe normaal. Het is teveel gedoe en soft.” En toch. Rituelen doen wat geen actieplan kan: ze markeren een overgang.
Ze zeggen: “Dit is het einde van iets.” En daardoor openen ze ook de ruimte voor: “En dit wordt het begin van iets anders.”
Een ritueel hoeft niet groot te zijn. Een wandeling, een dankwoord, een symbolische handeling, een gezamenlijk gesprek waarin iemand eindelijk hardop mag zeggen wat iedereen al voelde. Een organisatie hervorm je met plannen, maar een verlies overstijg je pas wanneer je het ritueel plaats geeft.
“Nieuwe richting ontstaat niet door sneller te gaan, maar door samen stil te staan bij wat achterblijft.”
Verbondenheid als basis voor herstel
Herstel in organisaties gebeurt niet door structuur, herbekijken van processen of doelen, maar in de relationele ruimte tussen mensen. Door kleine check-ins. Door zichtbaar te zijn voor elkaar en met elkaar. Door luisteren, ook al is het verhaal niet nieuw. Door te erkennen dat wanhoop soms te zwaar is om alleen te dragen. In zulke momenten wordt hoop iets collectiefs.
Wanneer mijn hoop even breekt, kan jij dragen wat ik niet kan. Wanneer jij vastloopt, kan ik ademen voor twee. En samen vinden we een nieuw ritme.
Dat is veerkracht. Niet de heroïsche versie, maar de echte, zachte variant: elkaar blijven zien.
Rouw als bron van nieuwe vreugde en betekenis
Rouw is zwaar en absoluut géén tegenhanger van vreugde. Wél de voorwaarde voor nieuwe vreugde. Verdriet dat mag bestaan, maakt plaats voor lichtheid die écht kan dartelen.
Rouw die gezien mag worden opent iets: ze maakt plaats voor een eerlijkere vorm van vreugde en verbinding. Teams die doorheen die lagen kunnen en mogen bewegen, ontdekken een andere vorm van “samen zijn en werken voor het doel” die al het vorige overstijgt. Een diepere soort “wij”.
Een ruimte waarin mensen niet hoeven doen alsof. Een ruimte waarin ze samen iets nieuws kunnen bouwen, niet ondanks het verlies, maar met een helder besef ervan. En dat kan, omdat waarheid, eerlijkheid en echtheid verbindend werken.
Samen verder, stap voor stap
Vele organisaties die ik ontmoet, gingen in een moordend tempo door hun verliezen heen. De druk lag hoog, de agenda zat vol, er moesten beslissingen komen. Daardoor bleef weinig ruimte voor wat wegviel: een echte pauze, een collectieve zucht, een ritueel, een moment om samen te voelen hoe diep de verschuiving ging.
Een nieuw jaar, een nieuwe fase of een nieuwe ordening kan een geschikt moment vormen om daar even bij stil te staan. Met een klein ritueel. Een collectieve uitademing. Een moment waarop het team samen zegt: “Dit is weg. Dit blijft. En hiermee gaan we verder.”
Herken je in jouw organisatie het verlangen naar rust, naar hertekening, naar betekenis, naar een zachte en duidelijke overgang tussen oud en nieuw? Dan zoeken we bij S&L graag mee naar wat jullie nodig hebben. In de vorm van een eenmalig begeleid ritueel, een teamdag rond rouw en hertekening, of een kort traject waarin we leiders én team meenemen: we stemmen de vorm af op jullie tempo, context en draagkracht.
Zo ontstaat een moment waarin verlies een naam krijgt, verbinding groeit en het team met meer licht, richting en gedragenheid de volgende stap zet.
Contacteer S&L voor advies en ondersteuning
Wil je verkennen wat dit voor jullie organisatie kan betekenen? Neem gerust contact op met Christel Smedts, Aurélie De Cock of Charlotte Delbeke van S&L. Zij luisteren mee, denken met je organisatie vooruit en zoeken samen met jou naar een passend vervolg.
