Ik denk dat ik er een traditie van maak. Mijn nieuwjaarsbrief.
Tijdens de kerstperiode kom ik opnieuw dichter bij mezelf, mijn kinderen en familie. Maar deze dagen zijn voor mij ook een tijd van bezinning. Heerlijk en pijnlijk tegelijk. Voorbije jaren was het resultaat van mijn kerstbeschouwingen telkens een nieuwjaarsbrief. Die van 2020 is gericht aan mijn dochter Ana, het jaar daarop was er een brief voor mijn zoon Jolan. Niet dit jaar.
Deze nieuwjaarsbrief is speciaal voor jou. Een oproep aan veranderaars zoals jij.
Overheersend gevoel
Dit jaar maak ik een radicale keuze. Ik zie namelijk in dat de onderstroom en inhoud van mijn nieuwjaarsbrieven de voorbije jaren werden bepaald door het gevoel dat mij overheerste in die kerstperiode.
In mijn nieuwjaarsbrief voor 2020 schreef ik over de sociale en politieke monsters waartegen we moeten vechten. Mijn vader vocht op dat ogenblik tegen het monster met de naam ‘kanker’.
In de brief voor 2021 waarin ik het politiek-economische systeem fileer voor mijn zoon, lees ik vandaag vooral mijn boosheid. Want niet veel later overleed mijn schoonbroer Jelle. Iets waar ik nog steeds razend en razend verdrietig om ben.
Hoop
Ook dit jaar is er veel om boos, verdrietig of angstig om te zijn. Voor het derde jaar op rij zat ik op kerstavond bij mijn ouders buiten rond het kampvuur, lichte motregen, lichte angst ook om elkaar te besmetten. Voor het tweede jaar op rij wankelen de politieke leiders die ons door deze crisis moeten loodsen – het ging van kwaad naar erger en nu is het gewoon gênant. Voor het eerst een kerst ook zonder Jelle.
Niet dit jaar.
In deze nieuwjaarsbrief maak ik de radicale keuze voor hoop. Want ook die is groot. En dat vergeten we al te makkelijk. Ik wil in mijn brief stilstaan bij 3 tendensen uit 2021 die me vervullen met hoop voor het komende jaar.
Hoopvolle tendens 1: polarisering
Ik hoorde het mijn collega Jeroen Robbe onlangs zeggen tijdens een workshop: “Er is geen enkele manier om sociale vooruitgang te realiseren zonder een bepaalde mate van polarisering”.
Ik weet het. Polarisering heeft een hele zure bijklank. Ook bij mij is er in 2021 minstens één ‘gezellige’ avond verknald door een debat over Corona. Polarisering is dus pijnlijk, maar toch geeft het corona-debat, en de polarisering die erbij hoort, mij ook hoop.
Want nog nooit in mijn leven waren er zoveel mensen tegelijk in debat met elkaar over thema’s als solidariteit en vrijheid. Zelf vind ik daarbij dat zowat iedereen gelijk heeft.
Wrong Fight
Ja. Big Pharma mag je niet vertrouwen.
Ja. Die vaccins helpen ons het aantal doden te beperken.
Ja. Ook gezonde voeding en levensstijl zijn heel belangrijk om jezelf te beschermen.
Ja. We moeten ons laten vaccineren om de kwetsbaren naast ons te beschermen.
Ja. De coronapas is een gevaar voor onze persoonlijke vrijheid.
Zelf doe ik niet mee aan het debat. Mijn vrouw wordt telkens kwaad als ik haar vertel waarom. Voor mij is het namelijk een ‘Wrong Fight!’.
Generale repetitie voor échte machtsherverdeling
Wrong Fight dus, maar wel heel nuttig. Vandaag is het debat nog vaak lelijk, verward, en gepolariseerd: Wij-Zij denken. Maar dat debat én die polarisering zijn een onvermijdelijk onderdeel van het bewustwordingsproces waarin mensen een groter besef krijgen over hun identiteit en hun plaats in de samenleving tegenover anderen. Dat bewustwordingsproces is essentieel als je sociale verandering nastreeft. Er is dus hoop!
Polarisering zorgt voor conflicten tussen groepen, het zorgt voor acties en snelle (over)-reacties met finaal een andere verdeling van de macht als resultaat. Denk aan het conflict tussen mannen en vrouwen over de rechten (en over het intellect) van de vrouwen 100 jaar geleden. Of recenter, maar verder van huis, de acties van landloze boeren in India tegenover grootgrondbezitters dit jaar. Ook hier was de polarisering niet altijd beleefd, maar wel nodig om echte verandering te realiseren.
Vooruitgang of Achteruitgang
Soms zorgt polarisering voor sociale vooruitgang, bijvoorbeeld wanneer die gaat over de breuklijn tussen arm en rijk en je streeft naar meer gelijkheid. Soms zorgt polarisering voor sociale achteruitgang, vaak wanneer etniciteit of cultuur als voornaamste breuklijn naar voor worden geschoven of wanneer (negatieve) leiders er ongelijkheid mee willen vergroten. Polarisering is met andere woorden een krachtig wapen, alles hangt af van in welke handen het terecht komt. Essentieel is dus om als veranderaar of leider de juiste breuklijn naar voor te schuiven.
Zelf vind ik de breuklijn gevaccineerd versus niet-gevaccineerd zo tijdelijk van aard dat ze het debat eigenlijk niet waard is. Maar wat een mooie generale repetitie voor het fundamentele debat dat we binnenkort zullen moeten voeren!
Hoopvolle tendens 2: ervaring met politiserende actie opdoen
Een groot deel van mijn job bestaat uit het ontwikkelen van strategieën en agogische campagnes die echte sociale verandering brengen. Ik werkte hierrond voorbije jaren met tientallen sociale bewegingen, milieubewegingen, vakbonden en NGO’s.
Daar ontdekte ik jammer genoeg hoe weinig kennis en ervaring medewerkers van die organisaties nog hebben met politiserende sociale agogiek (het begeleiden of aansturen van veranderingsprocessen bij mensen). Vaak zijn het 30’ers die nooit de kans hebben gekregen ruime ervaring op te doen in tactische acties en campagnes, mobilisatie & absorptie, bewegingsopbouw, democratisch politiserend werken en onderhandelen vanuit referentiemacht (wij zijn met veel, pasop).
Mars voor de vrijheid
In mijn omgeving zag ik progressieve mensen het voorbije jaar voor het eerst in hun leven actie voeren, mensen mobiliseren, zich geweldloos verzetten en verwonderd geschokt zijn door iets als politie-infiltratie en provocatie tijdens een betoging.
Over de ‘mars voor de vrijheid’ kan je als sociaal veranderaar veel wanhopige opmerkingen geven, zoals bijvoorbeeld over de rol van extreem rechts die er wél in slaagt verbinding te maken met de beweging. Ja, ook ik heb schrik voor de verkiezingen in 2024. Of je kan de groep lachend wegzetten als een bende antivaxers.
Groeiend bewustzijn
Maar de geschiedenis leert ook dat wanneer nieuwe lagen van de bevolking zich fundamentele vragen stellen, en in beweging komen, de kans op radicaal positieve verandering toeneemt. Ik geloof niet dat extreemrechts deze beweging kan kapen. Ik geloof wél dat door het hele debat, veel meer mensen zich bewust worden van hun maatschappelijke positie én hun kracht om via actie verandering af te dwingen.
En veel mensen deden voor het eerst ervaring op in politiserende actie en opbouw van een beweging. Wat een mooie generale repetitie voor de fundamentele strijd die we binnenkort zullen moeten voeren!
Hoopvolle tendens 3: opnieuw sociale strijd leren winnen
Het voorbije jaar hielp ik heel wat culturele organisaties met het ontwikkelen van hun nieuwe beleidsplan. Ik zag hun stress door de onzekerheid of een voorstelling wel of niet zou mogen doorgaan. Ik zag ook de teleurgestelde vermoeidheid van medewerkers nadat ze hard repeteerden zonder hun werk te kunnen presenteren. En ik zag de boosheid tegenover onze regeringsleiders die liever de cultuursector sluiten dan de kerstmarkten of de winkelstraat.
Tijdens het schrijven van deze nieuwjaarsbrief sijpelt het nieuws binnen dat de culturele sector zijn slag thuishaalt. De raad van state vernietigt de wet die hen dwingt de deuren te sluiten. Wat een overwinning! Ook de zorgsector protesteerde voorbije jaren, én won.
Inertie bestaat slechts tijdelijk
Tot voor deze wereldcrisis waren de meeste mensen overtuigd dat er toch geen beweging te brengen was in ‘onze toestand’: inertie dus. En toen kwam corona, en werd het duidelijk dat dingen wél veranderen. En snel. Vandaag zijn we al een stap verder, en leren we ook dat we op straat kunnen komen, actie kunnen voeren, rechtszaken kunnen aanspannen. En winnen!
Wat een mooie generale repetitie voor de fundamentele overwinning die we binnenkort moeten boeken!
Het fundamentele debat: klimaatrechtvaardigheid
Ik schreef al dat voor sociale verandering het vaccinatiedebat niet de meest interessante breuklijn is waarrond strijd te voeren is. Maar Corona legt ook heel wat andere breuklijnen bloot zoals cultuur versus winkelstraat, gezondheidszorg versus economische productie.
Want dat klimaatverandering in de komende jaren een enorme impact zal hebben op al onze levens is duidelijk. Nogal veel sociale bewegingen en milieuorganisaties hebben lang in hun veranderingstheorie ‘individuele gedragsverandering’ centraal gezet als uitweg voor de klimaatcrisis. Ik woon zelf in een nulenergiewoning in mijn cohousing en rij graag met onze elektrische (deel)-wagen. Ik zal het wel redden. En tegelijk zal ik het alleen niet redden.
Een groot deel van de bevolking kan namelijk niet mee. In Europa wordt de middenklasse steeds kleiner en de groep mensen die geen eigen - laat staan ecologische - woning kunnen betalen wordt steeds groter. Ook in het Zuiden zijn de mensenlevens die het zwaarst getroffen (zullen) worden door stijgende temperaturen vooral mensen met een laag inkomen en een grote sociale kwetsbaarheid.
Onze huidige leiders bereiden ons slechts in beperkte mate voor op de storm die de klimaatverandering met zich mee zal brengen. En de ingrepen die ze doen houden al zeker geen rekening met de grote ongelijkheden in de samenleving.
Strijd voor meer rechtvaardigheid
De stijgende temperatuur zal dan ook vooral de breuklijn ongelijkheid voeden. Verwacht je aan sociale opstanden, grote vluchtelingenstromen maar ook aan een groeiende kritiek op de superrijken.
In 2021 mochten we oefenen met polariserend debat, actievoeren en overwinningen behalen. Die oefening zullen we in 2022 verderzetten.
Maar bereid je ook al maar voor op de fundamentele strijd die we de komende jaren te voeren hebben.
Een eerst stap zet je door actief lid te worden van één van de vele sociale bewegingen die strijden voor meer gelijkheid en rechtvaardigheid.
Dat is wat ik jullie toewens. Dat, en een radicaal hoopvol 2022!
