Tijdens die laatste verkiezingen zag je zeer veel communicatiecampagnes, maar weinig mensen. Veel Ads maar weinig mobilisatie. Progressieve partijen staan daardoor zwakker. Niet dat middenveldorganisaties zich zomaar scharen achter een partij, maar door op straat draagvlak zichtbaar te maken voor een progressieve agenda, versterken ze wel de positie van de kandidaten die deze belichamen tijdens de verkiezingen én van progressieve partijen aan de onderhandelingstafel bij het vormen van een bestuursploeg.
Veel middenveldorganisaties zijn ontstaan vanuit vrijwilligers, opgericht door een groep mensen die begaan zijn met de wereld, met maatschappelijk momentum als wind in de zeilen. Maar met elke golf aan (soms noodzakelijke) professionalisering, wordt de positie van die vrijwilligers hertekend. Onze ervaring vandaag toont dat die positie vandaag te hard onder druk staat, zo zeer, dat er een kloof ontstaat tussen de organisatie en haar achterban en de mobilisatiebereidheid zo verzwakt. Als we die kloof willen dichten — en geloof mij dat willen we — dan moeten we ze eerst begrijpen.
Versnelling, centralisering, digitalisering
Wanneer een organisatie te groot of succesvol wordt, dan gaat ze vaak medewerkers aanwerven als structurele ondersteuning. Dat is een kantelmoment, want een groot deel van de (impliciete) macht en zeggenschap gaat dan weg bij de vrijwilligers. Personeel kan nu eenmaal sneller schakelen, meer tijd investeren, moet soms kort op de bal spelen.
In grote ngo's zagen we de laatste jaren ook de drang om ondersteuning te centraliseren en digitaliseren. Dat brengt efficiëntiewinst op, maar het heeft ook neveneffecten. Vrijwilligers voelen zich uitvoerders van taken die centraal opgelegd worden, alles gaat sneller en er is minder direct contact. Sommigen kunnen mee in die nieuwe flow, anderen verdwijnen naar de achtergrond, hunkeren naar hoe het vroeger was.
Er is veel (tijd & geld) geïnvesteerd in het digitaliseren van de vrijwilligerswerking. Portalen, online trainingen, designmateriaal of gedigitaliseerde ledenlijsten. De opbrengst van al dat digitaal investeren vertaalt zich bij veel organisaties niet in versterkt contact met je achterban, laat staan in een florerende vrijwilligerswerking. Door digitalisering gaat de efficiëntie omhoog, maar we mogen niet vergeten iedereen mee op te tillen. Efficiënt betekent helaas niet altijd effectief.
De mosselsouper
De lokale vrijwilligersgroep in het dorp organiseert een mosselsouper. Er wordt een affiche gemaakt, volk opgetrommeld en uiteindelijk iets van een 2500 euro verzameld. En in die kleine mosselsouper voel je in elke laag de strijd tussen professionalisering en vrijwilligersstrategie.
Want de affiche voor de benefiet? Die doet pijn aan de ogen van de grafisch designer in Brussel, die een designsysteem heeft opgezet en een style guide met alle regels en die worden absoluut niet gevolgd. De communicatiedienst die een bureau verder zit is ook niet bepaald tevreden. Die hebben woorden gewisseld met de vrijwilligers, die een mailing naar alle vrijwilligers uit hun dorp wilden sturen. No can do, want dat stond niet in de contentplanning. De jongens van de GDPR zijn al helemaal niet te spreken, want naar het schijnt hebben de vrijwilligers hun eigen mailinglijsten, die ze niet willen delen met ‘de mannen uit Brussel’.
Nu kan je als organisatie denken: wat een gedoe en dat allemaal voor maar 2500 euro, een speldenprik in ons budget. Of als vrijwilliger denk je: hallo, ik zit in mijn vrije tijd van alles te organiseren, breng met een simpel souper zoveel geld binnen en dat allemaal met nul support uit de bureaus. In tegendeel, ze werken ons tegen.
Laat standaarden los, wat doet die flyer ertoe? Schaadt het u organisatie? Niet perfect kan ook voldoende zijn. En de waarde van zo’n ‘simpel’ mosselsouper kan je niet in cijfers uitdrukken. Dat gaat over gemeenschapsopbouw, niet over geld. Vrijwilligers kunnen connectiemacht maken en iedereen weet: met hoeveel je bent doet er enorm veel toe. Ze helpen bij het organiseren van lokale evenementen, zorgen voor offline zichtbaarheid, fondswerving en nog belangrijker, ze helpen andere vrijwilligers te zoeken.
Het zou al helpen om eens na te denken wat het doel eigenlijk is van de organisatie. Is het doel professioneel en efficiënt, strak gedesignd en ingepland te zijn? Of is het doel om een achterban op te bouwen, zodat er maatschappelijk druk gezet kan worden? Het eerste is een middel, het tweede is het doel. Het eerste is professionalisering, het tweede is kiezen voor een slimme strategie, waar je vrijwilligers. Zij zijn je doel, je sleutel tot macht, je achterban zonder wie je contentplan weinig waard is.
Er is geen magische formule, maar dit zijn al zeker enkele aanbevelingen die helpen om je achterban te versterken en de kloof te dichten.
-
Ook al werkt het soms vertragend, vrijwilligers moeten een plek rond de tafel hebben en strategisch meedenken. Niet enkel de hoogopgeleide vrijwilligers, maar een brede groep. Ze mogen niet enkel uitvoerend zijn, maar moeten mee richting geven en zo ook eigenaarschap voelen over het doel van de organisatie.
-
Investeer voldoende in lokale organisaties — vooral qua medewerkers, budget en ondersteuning — om vrijwilligers professioneel een stap vooruit te laten zetten. Verbetering mag zeker, maar dat vraagt hulp en begeleiding.
-
De laatste vrijwilligers worden soms te hardnekkig bijgehouden of ze nu nog echt een match vormen met je missie of niet. Van wie niet mee is of mee wil, moet je (op tijd) afscheid nemen, voor de relatie verzuurt. Ook al is er schaarste.
-
Geef waardering en erkenning, ook voor de onzichtbare, niet becijferbare impact die vrijwilligers maken. De monetaire opbrengst van een actie vertelt niets over de moeite die erin zat of de impact.
-
In een land als België waar veel vrijwilligerswerk tweedelijns is, sta je ver van de impact die je maakt. Dus die moet duidelijk voorop gebracht worden om mensen te motiveren.
-
Zorg voor veel communicatie op maat van de vrijwilligers. Die willen inhoud, geen vluchtige berichten. Niet enkel hoofdlijnen, maar onderzoek, zodat wanneer ze weerwind krijgen, ze stevig kunnen blijven staan. Goede communicatie naar vrijwilligers is trouwens meer dan informatie, zorg voor formats die tweerichtingsverkeer mogelijk maken.
-
Bouw actief bruggen. Veel organisaties hebben een communicatiedienst, een dienst fondswerving, een bewegingsdienst, studiedienst, maar een beweging wordt helemaal niet gemaakt op de bewegingsdienst. Alle diensten ondersteunen de vrijwilligers. In alles moet je die vrijwilligersmindset meenemen. Anders loopt het toch mis.
-
Zorg dat je vrijwilligers het kloppend hart van de organisatie blijven, niet de bureau. Meer en meer vormen professionals de kern, maar niet alles moet bedacht of gemaakt worden in de bureaus en dan uitgevoerd aan de rand.
De meeste issues die middenveldorganisaties proberen aanpakken zijn zoveel groter dan ze ooit kunnen proberen oplossen enkel met professionals. We gaan elke vrijwilliger nodig hebben. Dus als het van ons afhangt, liever rommelig en samen dan perfect, maar nooit voldoende.
Als je hulp nodig hebt? Jef werpt graag een blik op je vrijwilligersstrategie.